Moralna klęska i lekcja na przyszłość

Minęło już ponad 150 lat jak Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (MKCK) działa na rzecz pomocy pokrzywdzonym przez konflikty zbrojne i przemoc. To jedna z najstarszych i najbardziej doświadczonych organizacji działająca w sektorze pomocy humanitarnej. Początkowo skupiała się tylko na rannych żołnierzach, ale z czasem objęte zostały też inne grupy pokrzywdzonych. Miniony czas był dla tej organizacji pełen wyzwań, które doprowadziły do wielu zmian. Sukcesem było każde uratowane życie, połączona rodzina czy założona proteza. W ogromie zniszczeń spowodowanych przez wojnę te "sukcesy" są często mało widoczne ale dla konkretnych ludzi, którzy doświadczają pomocy mają one duże znaczenie. Obok sukcesów były też błędy i porażki, które były tym bardziej bolesne, że wiązały się nie tylko z krytyką ale i z niemożnością dostarczenia pomocy poszkodowanym.
W Genewie znajduje się muzeum Czerwonego Krzyża, w którym na samym wejściu możemy przeczytać jak przebiegła refleksja nad tym co się stało.

"Uwierzcie mi, że w każdym momencie naszej pracy humanitarnej na rzecz ofiar wojny i politycznych prześladowań, myślę o naszej instytucjonalnej porażce moralnej w trakcie Holokaustu. Nie byliśmy w stanie przezwyciężyć legislacyjnych ograniczeń w ramach których się wtedy poruszaliśmy. Dziś Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża może tylko żałować swoich błędów" - powiedział Corenlio Sommruga, Prezydent MKCK przed 20 laty.

Dlaczego Czerwony Krzyż posunął się tak daleko by uznać swoje działania jako "porażkę moralną"? Jakie działania zostały podjęte w stosunku do ofiar anty-semityzmu podczas II Wojny Światowej?

PRZEŚLADOWANIE ŻYDÓW

Antysemickie regulacje prawne zaczęły pojawiać się wraz z objęciem przez Hitlera stanowiska kanclerza Niemiec. W 1935r. Żydom odebrano wiele praw obywatelskich, a prześladowania zaczęły stopniowo narastać.

W tym czasie Czerwony Krzyż nie miał żadnych instrumentów prawnych odnoszących się do ochrony ludności cywilnej. Obowiązujące wówczas międzynarodowe porozumienia dotyczyły głównie jeńców wojennych, nikt bowiem nie wyobrażał sobie wówczas tego, że rząd może prześladować własnych obywateli.

Między 1935 a 1938 członkowie Czerwonego Krzyża odwiedzili trzy niemieckie obozy koncentracyjne. Jeden z ostatnich raportów określał warunki tam panujące jako "dobre", zaznaczając przy tym niepokojące sygnały o specjalnym traktowaniu więźniów żydowskich.

Jesienią 1941r. Naziści zaczęli tworzyć getta dla Żydów w Niemczech, Austrii i Polsce. Niemieckie grupy operacyjne (Einsatzgruppen) rozpoczęły pierwsze masowe egzekucje. Kilka miesięcy później niemiecki rząd przyjął tajny plan eksterminacji wszystkich Żydów w Europie. Informacje stopniowo przedostawały się do opinii publicznej głównie dzięki polskiemu rządowi na uchodźctwie w Londynie oraz Światowemu Kongresowi Żydów w USA.
Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża został postawiony wtedy przed trudnym pytaniem: w jakim stopniu i w jakich obszarach należy się zaangażować na rzecz pomocy dla Żydów?
Opór władz niemieckich jak i niemieckiego Czerwonego Krzyża, uniemożliwił wysłannikom Międzynarodowego Komitetu uzyskania informacji nt. obozów koncentracyjnych oraz prawa wizytacji więźniów.

Pracownicy Czerwonego Krzyża towarzyszą 300 wyzwolonym z obozu koncentracyjnego w Ravensbruck w Szwajcarii. Zarówno Czerwony Krzyż jak i społeczność międzynarodowa zawiedli nie dostarczając skutecznej i szybkiej pomocy w obliczu masowych deportacji ludzi do nazistowskich obozów.

APEL PUBLICZNY

Powaga sytuacji oraz wszechobecna przemoc Nazistów nad ludnością cywilną, a przede wszystkim Żydami, doprowadziła do rozważenia użycia rzadko stosowanego, ale mocnego medialnie, narzędzia jakim jest apel publiczny.
MKCK zależy na tym by mieć dostęp do więźniów i poprzez negocjacje z władzami zapewniać im godne warunki. Te negocjacje odbywają się zazwyczaj bez udziału kamer i dziennikarzy, dlatego ma miejsce apel publiczny jest to duże wydarzenie, a konsekwencję zazwyczaj jest wyrzucenie organizacji z kraju.
Pani Frick miała poważne wątpliwości czy ten apel będzie miał natychmiastowy pozytywny skutek. Z drugiej jednak strony milczenie w tak krytycznej sytuacji miałoby poważne konsekwencje poddające pod wątpliwość samo istnienie Komitetu.

Pan Baller był natomiast przeciwny ogłaszania apelu - uważał bowiem, że istniało ryzyko zarzutu braku neutralności i bezstronności.
Inni uważali, że jest to pomysł godny szacunku, ale mieli wątpliwości czy jest to najlepsze rozwiązanie.
Ostatecznie MKCK odrzuciła pomysł apelu publicznego. Trudno stwierdzić co dokładnie wiedzieli członkowie Komitetu w tamtym momencie nt. planów eksterminacji Żydów w Europie. Konsul Stanów Zjednoczonych w Genewie oświadczył w swoim memorandum, że co najmniej jeden z członków Komitetu mógł mieć wiedze na temat tych planów oraz odbywających się wtedy egzekucji.
Apel publiczny został natomiast ogłoszony przez siły alianckie w grudniu 1942.
AKCJA HUMANITARNA NA RZECZ ŻYDÓW
Mimo rezygnacji z pomysłu apelu Międzynarodowy Czerwony Krzyż powziął szereg działań na rzecz uwięzionej i zagrożonej społeczności żydowskiej.
Delegacja z Berlina ubiegała się o dopuszczenie do odwiedziń obozów koncentracyjnych, ale udało jej się dostać tylko do getta w Terezinie (Czechy) w czerwcu 1944. Było to jednak miejsce specjalnie przygotowane na tę wizytę przez propagandę nazistowską.
Czerwony Krzyż pomagał natomiast w emigracji, głównie na Węgry m.in. udzielając specjalnych listów ochronnych. Te listy były jednak skuteczne tylko przez krótki okres i ostatecznie nie udało się zapobiec masowej deportacji węgierskich Żydów do Oświęcimia w 1944r.



KONIEC WOJNY I JEJ KONSEKWENCJE
Kiedy w 1944 klęska Niemiec była nieunikniona MKCK starał się z całych sił otrzymać dostęp do uwięzionych w obozach koncentracyjnych. Niektórzy delegaci Czerwonego Krzyża zgłosili się na dobrowolne przetrzymanie w obozie do czasu zakończenia wojny w celu zapobieżenia masowym egzekucjom czy przymusowym przesiedleniom oraz by asystować  w procesie przekazywania obozów siłom alianckim - co w znacznym stopniu się powiodło.


Podsumowując Czerwony Krzyż wypełnił swój aktualny mandat dotyczący jeńców wojennych ale tylko na terenie zachodniej Europy odnoszący. Zdołał m.in. przekazać około 90 milionów paczek i listów w latach 1940-1945r. Nie udało się natomiast zrobić tego samego w stosunku do jeńców sowieckich w Niemczech, jeńców niemieckich w ZSRR ani wśród więźniów przetrzymywanych w Japonii. W stosunku do Żydów i Romów niepowodzenie jest jeszcze bardziej wyraźne, chociażby przez rezygnację z ogłoszenia apelu publicznego.
W 1979r. niezależny historyk przestudiował rolę Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża w czasie II WŚ. Na bazie tych badań 16 lat później Komitet uznał swoje działania za "klęskę moralną" i podjął działania do zmiany swej polityki, by taki błąd już więcej się nie powtórzył.



Źródło: na podstawie informacji z muzeum Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca w Genewie:
http://www.redcrossmuseum.ch/en/